احمد دانش، آغازگر انقلاب فکری در بخارا

احمد دانش در تاریخ ادبیات و افکار اجتماعی و سیاسی بخارای قرن نوزدهم میلادی یکی از افراد برجسته و نامدار به شمار می رود. اندیشه های پیش گامانۀ آثار ادبی و فلسفی احمد دانش در بیداری فکری و ملی بسیاری از روشن فکران آن دوره نقشی بارز داشته است. در این مقاله پس از بیان شرح حال مختصر این متفکر اصلاح گرا، نقش او در بیداری فکری مردم بخارا بررسی شده است. دانش در سال ۱۸۲۶م در بخارا دیده به جهان گشود. پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی به یکی از مدارس بخارا رفت و پس از اتمام تحصیلات به خدمت دربار امیر بخارا درآمد. بعدها به پترزبورگ رفت و در آنجا با پیشرفت علمی و فرهنگی روسیه آشنا شد و پس از بازگشت، پیشنهاد اصلاحات کلی سیستم دولت داری امارت بخارا را مطرح کرد که با مخالفت امیر مواجه شد و سبب تبعید او گردید. دانش در سال ۱۸۸۵م به بخارا بازگشت و به تألیف و تدوین آثار فلسفی و ادبی مشغول شد و در همان جا تألیف کتاب پرمحتوای خود، نوادرالوقایع، را به آخر رساند. این کتاب در بین اهل و ادب شهرت بی اندازه ای یافت. احمد دانش در اثر دیگری با نام رسالۀ تاریخی تنها راه اصلاح امارت فرتوت بخارا را سرنگون کردن آن با زور دانست. اندیشه های جسورانۀ احمد دانش نه تنها بر روشن فکران معاصر و هم سال او تأثیری بزرگ داشت، بلکه برای بیداری جوانان ترقی خواه آن زمان نیز عاملی مهم گردید.